Archiwum

2014, tom 30, zeszyt 2

Artykuł poglądowy

Selektywnie czy multimodalnie? Rozwój inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny na przykładzie wortioksetyny

Przemysław Bieńkowski, Łukasz Święcicki
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 61–67

Niedawna rejestracja wortioksetyny w Europie i Stanach Zjednoczonych sprawia, że poszerzeniu ulega grupa leków przeciwdepresyjnych o złożonym (multimodalnym) monoaminergicznym mechanizmie działania, tj. leków modulujących zarówno transportery serotoniny, jak i wybrane receptory błonowe dla tej monoaminy. Badania in vitro i in vivo potwierdziły, że wortioksetyna jest silnym i względnie selektywnym inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny. Powinowactwo leku do transportera dla noradrenaliny i transportera dla dopaminy jest znikome. Ponadto lek w stężeniach zbliżonych do tych potrzebnych do blokowania wychwytu zwrotnego serotoniny antagonizuje receptor serotoninowy 5-HT3(3,7 nM) i 5-HT7(19 nM) oraz pobudza receptor serotoninowy 5-HT1A (15 nM). Powinowactwo do innych receptorów serotoninowych (5-HT1B, 5-HT1D) jest nieco słabsze, choć niewykluczone, że również przyczynia się do efektów klinicznych. Działanie przeciwdepresyjne wortioksetyny oceniano w licznych badaniach klinicznych, do których rekrutowano przede wszystkim pacjentów z rozpoznaniem dużej depresji według DSM-IV. Wortioksetyna wykazywała działanie przeciwdepresyjne porównywalne do efektów duloksetyny i wenlafaksyny. Zdaniem autorów badań klinicznych wortioksetyna jest lekiem dobrze tolerowanym, również na tle innych preparatów przeciwdepresyjnych. Do najczęstszych działań niepożądanych związanych ze stosowaniem leku należą nudności i bóle głowy. Zwraca uwagę względnie niskie ryzyko dysfunkcji seksualnych w grupach pacjentów otrzymujących wortioksetynę. Celem poniższej krótkiej pracy przeglądowej jest przybliżenie psychiatrom najważniejszych cech wortioksetyny, ze szczególnym uwzględnieniem możliwego wpływu właściwości farmakologicznych leku na praktyczne aspekty leczenia.

Artykuł oryginalny

Leki przeciwpsychotyczne II generacji w opiniach użytkowników forum internetowego

Katarzyna Szaulińska, Olga Sikorska, Jerzy Samochowiec
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 69–89

Wstęp. Pacjenci chorujący na schizofrenię korzystają z Internetu nie tylko w poszukiwaniu wsparcia, ale również po to, by wymienić się informacjami na temat działania leków. Celem badania była analiza porównawcza działań niepożądanych leków przeciwpsychotycznych II generacji opisanych na forum www.schizofrenia.evot.org i zawartych w Charakterystyce Produktu Leczniczego.
Metodologia. Analizowano wpisy znajdujące się w dziale „neuroleptyki", w obrębie sekcji „leki, terapie" od lutego 2003 r. do marca 2013 r. Omówienie dotyczyło: amisulprydu, aripiprazolu, klozapiny, kwetiapiny, olanzapiny, risperidonu, sertindolu i ziprasidonu.
Wyniki. Użytkownicy forum największą uwagę zwracają na senność, wpływ leku na masę ciała, zaburzenia funkcji seksualnych oraz na objawy psychiatryczne – lęk, depresję, zaburzenia poznawcze. Rzadziej, niż wskazywałaby na to częstość występowania tych objawów w ChPL, skupiają się na objawach gastroenterologicznych i zawrotach głowy. Użytkownicy w większości nie relacjonowali odchyleń w badaniach laboratoryjnych czy w EKG. Zwróciła uwagę nieobecność w ChPL informacji o nasilaniu objawów jaskry przez klozapinę, co jest istotnym działaniem niepożądanym opisanym na forum.
Wnioski. Oficjalne informacje o produkcie leczniczym nie zawsze pokrywają się z opiniami osób, które go stosują. Subiektywne opinie pacjentów, nawet pochodzące z trudnych do weryfi kacji naukowej źródeł, odgrywają ważną rolę w procesie leczniczym i nie powinny być ignorowane.

Artykuł poglądowy

Padaczka: zapalenie i bariera krew-mózg w patogenezie choroby – nowe cele terapeutyczne

Agnieszka M. Cudna, Iwona Kurkowska-Jastrzębska
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 91–111

Na podstawie modeli eksperymentalnych z ostatnich lat oraz u pacjentów z padaczką można zauważyć, że reakcja zapalna oraz powiązane z nią zaburzenia integralności bariery krew-mózg mogą mieć wpływ na przebieg choroby i reakcję na leczenie. Zwiększona przepuszczalność bariery krew-mózg powoduje przesiąkanie albumin oraz napływ leukocytów i w konsekwencji aktywację komórek glejowych. Komórki gleju z kolei – poprzez wydzielane chemokiny i cytokiny (np. IL1β, IL6, TNFα) – aktywują śródbłonek. Ponadto czynniki prozapalne zaangażowane są w mechanizm nadpobudliwości neuronów, m.in. poprzez interakcje z układami neuroprzekaźników (np. glutaminergicznym, GABA-ergicznym), a także poprzez modyfikację środowiska zewnętrznego komórek nerwowych, co prowadzi do powstawania napadów padaczkowych. Przedstawione w pracy interakcje pomiędzy barierą krew-mózg a komórkami glejowymi mogą stanowinowe cele terapeutyczne w leczeniu padaczki lekoopornej.

Artykuł poglądowy

Neuroprotekcyjne i neurotoksyczne działanie litu: rola różnych struktur mózgowych

Adrian Andrzej Chrobak, Maciej Hyla, Anna Tereszko, Szymon Jeziorko, Marcin Siwek, Dominika Dudek
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 113–120

Sole litu to najczęściej stosowane w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej leki o dowiedzionej efektywności w zakresie zmniejszania ryzyka nawrotów choroby. Wąski zakres stężeń terapeutycznych i duże ryzyko pojawienia się skutków ubocznych skłaniają do bliższego przyjrzenia się mechanizmom działania litu. Przejawia on zarówno działanie neuroprotekcyjne w obszarach hipokampa oraz ciała migdałowatego, jak i neurotoksyczne, najsilniej zaznaczające się w obszarze móżdżku. Celem niniejszej pracy jest przegląd literatury na temat właściwości neuroprotekcyjnych oraz neurotoksycznych tego leku.
Właściwości neuroprotekcyjne przewlekłej terapii litem wynikają z hamowania ekscytotoksyczności neuronów poprzez blokowanie receptorów NMDA oraz działania antyapoptotycznego w poszczególnych obszarach mózgowia. W badaniach in vitro stwierdzono również pozytywny wpływ na neurogenezę, co pokrywa się z badaniami morfometrycznymi z udziałem ludzi, w których stwierdzono wzrost objętości istoty szarej w okolicach kory przedczołowej oraz układu limbicznego. Duża część badań wskazuje jednak na występowanie poważnych skutków ubocznych przewlekłej terapii, niekoniecznie wynikających z przedawkowania leku. Objawy przewlekłej intoksykacji obejmują zaburzenia poznawcze, neuropatię obwodową skutkującą zaburzeniami sensomotorycznymi oraz dysfunkcje móżdżku. Składają się one na szereg aspektów zespołu nieodwracalnej neurotoksyczności spowodowanej litem. Badania neuropatologiczne wskazują również na istotne zmiany strukturalne występujące przede wszystkim w móżdżku, obejmujące zanik warstwy ziarnistej oraz komórek Purkinjego z towarzyszącą glejozą. Te zmiany, których przyczyną jest toksyczność litu, mogą utrudniać ocenę strukturalnych i funkcjonalnych zaburzeń móżdżku wywołanych przez samą chorobę afektywną dwubiegunową lub stanowiących jej podłoże.

List do redakcji

Przejrzysta współpraca firm farmaceutycznych ze środowiskiem medycznym i jej wartość dla rozwoju medycyny

Paweł Sztwiertnia
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 121–123

Współpraca innowacyjnych firm farmaceutycznych ze środowiskiem medycznym jest naturalnym i niezbędnym elementem systemu ochrony zdrowia. Wymiana wiedzy i doświadczeń jest kluczowa w procesie tworzenia nowych leków i terapii. Obecnie jednak obraz tej współpracy jest dla opinii publicznej niejasny, a społeczeństwo nie jest w stanie właściwie oszacować jej wartości. Na całym świecie podejmowane są działania, które zwiększają przejrzystość relacji branży farmaceutycznej z przedstawicielami zawodów medycznych. W niektórych państwach, takich jak Stany Zjednoczone czy Francja, już teraz funkcjonują rozwiązania prawne egzekwujące pełną transparentność.
Odpowiadając na oczekiwania opinii publicznej oraz regulacje wprowadzane w innych krajach, Europejska Federacja Przemysłu i Stowarzyszeń Farmaceutycznych (EFPIA), której polskim przedstawicielem jest INFARMA, zdecydowała o wprowadzeniu Kodeksu Przejrzystości. Dokument ten określa zasady udostępniania opinii publicznej informacji na temat współpracy innowacyjnych firm farmaceutycznych z przedstawicielami zawodów medycznych oraz organizacjami ochrony zdrowia. Zgodnie z Kodeksem Przejrzystości począwszy od 2016 roku wszystkie firmy członkowskie INFARMY za wiedzą i zgodą przedstawicieli zawodów medycznych oraz organizacji ochrony zdrowia upublicznią wysokość wynagrodzeń i innych świadczeń związanych ze współpracą.
Kodeks Przejrzystości ma na celu podniesienie standardów przejrzystej współpracy. INFARMA ma nadzieję, że dzięki jasnemu opisaniu i opublikowaniu wymiaru współpracy opinia publiczna będzie w stanie uznać jej rzeczywistą wartość dla systemu ochrony zdrowia. Wdrażanie zasad Kodeksu opiera się na dialogu ze środowiskiem medycznym, organizacjami pacjentów oraz organizacjami branżowymi i niezależnymi autorytetami z dziedziny etyki.

Sprawozdanie z konferencji naukowej

Sprawozdanie z II Szkoły Neuropsychofarmakologii Dzieci i Młodzieży ECNP (Wenecja, Włochy, 6–11.04.2014)

Marta Gawłowska, Barbara Remberk
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 2, 125–130

Uczestniczki II Szkoły Neuropsychofarmakologii Dzieci i Młodzieży European College of Psychopharmacology (ECNP), które odbyło się w dniach 6–11 kwietnia 2014 roku w Wenecji, przedstawiają podsumowanie prezentowanych tam wykładów. Szkolenie było prowadzone przez wybitnych specjalistów w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. Wystąpienia miały formę wykładów i warsztatów, a koncentrowały się na wykorzystaniu wyników najnowszych badań w praktyce klinicznej.