Archiwum

2014, tom 30, zeszyt 1

Artykuł oryginalny

Skuteczność długoterminowego stosowania litu w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Sebastian Kiwicki, Maria Chłopocka-Woźniak, Ewa Rudnicka, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 5–13

Cel pracy. Celem pracy była ocena skuteczności długotrwałego stosowania litu w dużej grupie pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową (CHAD) oraz określenie czynników związanych z tą skutecznością.
Materiał i metody. Badaniem objęto 111 pacjentów (76 kobiet, 35 mężczyzn) w wieku 34–85 lat (średnio 61 lat) leczonych litem przez okres 5–39 lat (średnio 18 lat). Ocena skuteczności litu została przeprowadzona za pomocą trzystopniowej skali wyróżniającej Excellent Responders (ER), Partial Responders (PR) i Non-Responders (NR) oraz tzw. skali Alda oceniającej skuteczność profilaktyki litem w skali 0–10. Analizowano również czynniki kliniczne mogące mieć związek ze skutecznością, takie jak wiek zachorowania, biegunowość pierwszego epizodu, wiek wystąpienia fazy podwyższonego i obniżonego nastroju, liczba epizodów afektywnych przed włączeniem litu, długość choroby przed włączeniem litu, typ choroby (CHAD I i II), obciążenie dziedziczne chorobą afektywną, przyjmowanie litu w rodzinie, współwystępowanie zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zespołu stresu pourazowego, uzależnienia od alkoholu, uzależnienia od leków, występowania prób samobójczych przed rozpoczęciem podawania litu oraz długości leczenia litem.
Wyniki. W badanej grupie 27% pacjentów spełniało kryteria ER, 63% – PR i 10% – NR. Średnia punktacja w skali Alda wynosiła 6,6±2,5. Lepszy wynik profilaktyki litem uzyskano u osób z późniejszym początkiem choroby, bez obciążenia genetycznego chorobą afektywną, posiadających w rodzinie osoby zażywające lit, u kobiet ze współwystępowaniem zaburzeń lękowych oraz u mężczyzn nie nadużywających alkoholu.
Wnioski. U ok. 30% pacjentów w trakcie długotrwałego stosowania litu nie dochodzi do nawrotów choroby niezależnie od długości jego stosowania. W obecnym badaniu wyodrębniono również szereg czynników związanych ze skutecznością stosowania litu.

Artykuł oryginalny

Stężenie homocysteiny a leczenie depresji w chorobach afektywnych

Agnieszka Permoda-Osip, Jolanta Dorszewska, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 15–20

Założenia: Celem badania było określenie poziomu homocysteiny (HCY), witaminy B12 i kwasu foliowego w depresji w przebiegu chorób afektywnych oraz stężenia HCY podczas remisji po leczeniu farmakologicznym.
Metodyka: Badaniem objęto 133 pacjentów (29 mężczyzn, 104 kobiety), w wieku średnio 51 ±14 lat, z depresją w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) typu 1 (37 pacjentów), typu 2 (79 pacjentów) oraz zaburzeń depresyjnych nawracających (17 pacjentów). Czas trwania choroby wynosił 8,2 ±5,4 lat, a czas trwania epizodu depresji wyniósł 4,6 ±1,8 miesięcy. Nasilenie depresji mierzone za pomocą 17-itemowej Skali Depresji Hamiltona (HDRS) wynosiło przed leczeniem 19,6 ±9,5 punktu, a drugi pomiar HCY wykonywano po terapii lekami przeciwdepresyjnymi i/lub normotymicznymi przy nasileniu depresji ≤7 punktów. Hiperhomocysteinemię (HHCY) definiowano jako stężenie HCY >15 μM/l.
Wyniki: Podczas epizodu depresji średnie stężenie HCY wyniosło 14,0 ±8,2 mM/l, witaminy B12 342 ±145 pg/ml, a kwasu foliowego 5,79 ±2,96 ng/ml. Stwierdzono znaczącą ujemną korelację między stężeniem HCY i obu witamin. HHCY przed leczeniem występowała u 38% pacjentów, istotnie częściej u mężczyzn (62%) niż u kobiet (32%). W okresie remisji średnie stężenie HCY wyniosło 12,9 ±8,2 mM/l (różnica istotna w podgrupie CHAD 2), a odsetek pacjentów z HHCY po leczeniu zmniejszył się istotnie (23% pacjentów: 38% mężczyzn, 19% kobiet).
Wnioski: Uzyskane wyniki wskazują na znaczną częstość HHCY, zwłaszcza u mężczyzn, w okresie depresji w przebiegu chorób afektywnych i istotne zmniejszenie się odsetka pacjentów z HHCY po leczeniu. Potwierdzają również związek między zwiększonym stężeniem HCY i niższym poziomem witaminy B12 i kwasu foliowego w okresie epizodu depresyjnego. Natomiast określenie patogenetycznej roli homocysteiny w chorobach afektywnych wymaga dalszych badań.

Artykuł oryginalny

Hiperkalcemia i nadczynność przytarczyc u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową długotrwale leczonych litem

Maria Abramowicz, Maria Chłopocka-Woźniak, Agnieszka Kraszewska, Stanisław Czekalski, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 21–27

Cel pracy. Celem badania była ocena wpływu długotrwałego podawania litu na stężenie wapnia w surowicy i funkcję przytarczyc w przypadkach hiperkalcemii u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową (CHAD) oraz porównanie otrzymanych wyników z wynikami uzyskanymi u pacjentów nigdy nie przyjmujących litu, dobranych pod względem wieku i płci.
Materiał i metody. Badaniem objęto 90 pacjentów w wieku 60 ±10 lat otrzymujących lit średnio przez 16 ±10 lat oraz 30 pacjentów w wieku 56 ±12 lat nigdy litem nie leczonych. U wszystkich badanych oznaczono stężenie wapnia w surowicy. U pacjentów leczonych litem oceniono parametry czynności nerek wraz z oznaczeniem nowych biomarkerów uszkodzenia nerek. U pacjentów z hiperkalcemią przyjmujących lit oznaczono surowicze stężenia parathormonu (PTH). Badanie usg. jamy brzusznej przeprowadzono w obu grupach.
Wyniki. Średnie stężenia wapnia w surowicy były wyższe u pacjentów leczonych litem niż w grupie kontrolnej. Hiperkalcemię stwierdzono u 10% pacjentów długotrwale leczonych litem, częściej niż w grupie kontrolnej. Wśród przyjmujących lit kobiet rozpowszechnienie hiperkalcemii było większe niż u mężczyzn. Wykazano brak zależności między stężeniem wapnia a wiekiem i długością leczenia litem. Nadczynność przytarczyc stwierdzono u 3 z 9 pacjentów z hiperkalcemią przyjmujących lit. Stwierdzono częstsze występowanie kamicy nerkowej u pacjentów leczonych litem niż u badanych z grupy kontrolnej.
Wnioski. Rezultaty badania potwierdzają, że długotrwałe podawanie litu jest związane z zaburzeniami gospodarki wapniowej i funkcji przytarczyc. Wyniki – podobnie jak te uzyskane przez innych badaczy – wskazują, iż w grupie pacjentów leczonych litem celowe jest monitorowanie stężenia wapnia w surowicy.

Artykuł poglądowy

Powikłania krwotoczne w przebiegu leczenia przeciwdepresyjnego u pacjentów w podeszłym wieku

Adam Wysokiński, Tomasz Sobów
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 29–35

W pracy przedstawiono przegląd piśmiennictwa na temat występowania powikłań krwotocznych u pacjentów przyjmujących leki przeciwdepresyjne. Skupiono się przede wszystkim na pacjentach w podeszłym wieku, gdyż są oni w grupie podwyższonego ryzyka tych powikłań. Przedstawiono częstość występowania powikłań krwotocznych, omówiono zależność przyczynową pomiędzy lekami przeciwdepresyjnymi i zaburzeniami krzepnięcia krwi, potencjalne czynniki ryzyka oraz sposoby profilaktyki. Uzyskane dane wskazują, że leki przeciwdepresyjne o serotoninergicznym mechanizmie działania istotnie zwiększają ryzyko powikłań krwotocznych najczęściej występują one u pacjentów leczonych lekami z grupy SSRI, wenlafaksyną, trazodonem oraz trójcyklicznymi lekami przeciwdepresyjnymi. Najniższy współczynnik ryzyka posiadają agomelatyna, bupropion, reboksetyna oraz mirtazapina. W związku z możliwymi poważnymi konsekwencjami powikłań krwotocznych należy zwracać uwagę na obecność indywidualnych czynników ryzyka przy wyborze leku przeciwdepresyjnego, w szczególności u pacjentów w podeszłym wieku.

Artykuł kazuistyczny

Uzależnienie od tianeptyny: opis przypadku i przegląd piśmiennictwa

Ewa Dopierała, Ewa Ferensztajn, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 37–42

Tianeptyna to atypowy trójcykliczny lek przeciwdepresyjny. W leczeniu epizodów depresji, dystymii, zaburzeń adaptacyjnych i lękowych jego skuteczność jest porównywalna do leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Główny mechanizm działania tianeptyny opiera się na regulacji aktywności osi stresowej i nasileniu wychwytu zwrotnego serotoniny, z dodatkowym działaniem prodopaminergicznym. Mimo wielu zalet pojawia się coraz więcej doniesień o przypadkach uzależnienia od tianeptyny, ze szczególnym zwróceniem uwagi na jej właściwości psychostymulujące, przy braku działań niepożądanych. W literaturze opisuje się, iż wskaźnik uzależnienia, tzw. DSI (doctor shopping index), dla tianeptyny lokuje się na poziomie podobnym do benzodiazepin. Przedstawiamy przypadek 43-letniej pacjentki z chorobą afektywną dwubiegunową i uzależnieniem mieszanym, przyjmującej dawki 1125 mg (90 tabletek) tianeptyny na dobę. W wyniku leczenia kwasem walproinowym, bupropionem i sertraliną, uzyskano stopniową poprawę stanu psychicznego, umożliwiającą zadowalające codzienne funkcjonowanie pacjentki.

Artykuł kazuistyczny

Zastosowanie tetrabenazyny w leczeniu późnych dyskinez polekowych – opis dwóch przypadków

Adam Wysokiński, Radosław Magierski, Iwona Kłoszewska
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2014, 1, 43–48

Późne dyskinezy (TD, tardive dyskinesia) to zespół mimowolnych, nieregularnych, hiperkinetycznych ruchów obejmujących różne grupy mięśniowe. Późne dyskinezy jako objaw niepożądany występują u 15–20% pacjentów leczonych lekami przeciwpsychotycznymi. Pełna remisja jest rzadka i występuje u 2% osób po odstawieniu leku. W razie wystąpienia dyskinezy późnej należy rozważyć zmianę na lek przeciwpsychotyczny drugiej generacji i redukcję dawki na przestrzeni długiego czasu – na przestrzeni miesięcy. Próbuje się też leczenia benzodiazepinami, witaminą E, toksyną botulinową, ondansetronem. Nowoczesną, ale dotąd niezarejestrowaną i drogą opcją farmakologiczną jest tetrabenazyna. Przedstawiamy przebieg i efekty leczenia tetrabenazyną dwóch pacjentek z późnymi dyskinezami polekowymi. Na podstawie doświadczenia zdobytego w czasie prowadzenia programu badawczego tetrabenazyny uważamy, że stosowanie tego leku należy ograniczyć do pacjentów będących w stabilnym stanie psychicznym, bez obecnych objawów zespołu depresyjnego oraz bez aktywnych objawów psychotycznych. Za bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania leku uważamy obecność wyraźnych skłonności, myśli oraz tendencji suicydalnych oraz wystąpienie w wywiadzie złośliwego zespołu poneuroleptycznego.