Archiwum

2006, tom 22, zeszyt 2

Specjalnie dla Farmakoterapii w Psychiatrii i Neurologii

Leki przeciwdepresyjne – fakty i kontrowersje (refleksje w związku z półwieczem nowoczesnej farmakoterapii depresji)

Stanisław Pużyński
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 69–78

Klasyczne, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), wciąż zaliczane do podstawowych w terapii depresji – są nazywane przez farmakologów ,,brudnymi” ze względu na ich złożony (,,nieczysty”) mechanizm działania, związany z wpływem na kilka typów neuroprzekaźnictwa. Liczne objawy niepożądane wiążą się z takim złożonym działaniem. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że podstawowe TLPD wykazują dużą skuteczność działania, imipramina jest wciąż punktem odniesienia (,,złoty standard”) przy ocenie nowych leków. Jednym z podstawowych kierunków rozwoju współczesnej psychofarmakologii depresji jest dążenie do uzyskania leków wykazujących selektywne działanie na neuroprzekaźnictwo, a ściślej – wywierających wpływ na jeden, określony układ (NA lub 5HT). Wdrożenie do praktyki klinicznej takich leków wiąże się z pytaniem o podstawowe mechanizmy działania przeciwdepresyjnego, patogenezę depresji (który układ neuroprzekaźnikowy jest zaburzony: NA czy 5HT) oraz skuteczność środków wzmagających selektywnie określony typ neuroprzekaźnictwa. Jak dotychczas problemy te nie zostały wyjaśnione, zaś dane z piśmiennictwa są sprzeczne. Nie ulega też wątpliwości, że leki przeciwdepresyjne o działaniu selektywnym są bezpieczniejsze niż TLPD, nie jest jednak jasne czy równie skuteczne. Pewne nadzieje na rozstrzygniecie spornych problemów wiąże się z wdrażaniem do praktyki klinicznej leków przeciwdepresyjnych wywierających działanie zarówno na układ NA jak też 5HT, lecz wolnych od wpływu na inne rodzaje neuroprzekaźnictwa (DA, ACh, receptory H1 i H2).
Autor wskazuje na potrzebę rzetelnej oceny wpływu leków przeciwdepresyjnych (krótkoterminowego i długoterminowego) na przebieg zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (indukowanie zmiany i przebiegu rapid cycling), ryzyka samobójstwa w pierwszej fazie leczenia.
W pracy omówiono aktualne, często sporne problemy związane z badaniem klinicznym leków przeciwdepresyjnych. Do takich problemów należą m.in. kryteria oceny efektu terapii (50% redukcja liczby punktów Skali Depresji Hamiltona nie oznacza satysfakcjonującego efektu terapeutycznego, powinien to być stan remisji) oraz długość farmakoterapii (okres 4-6 tygodni jest zbyt krótki dla rzetelnej oceny). Autor krytycznie odnosi się do niektórych zagadnień związanych z farmakoekonomią terapii przeciwdepresyjnej, zwraca uwagę, że bywa ona nadużywana przez przedstawicieli przemysłu farmaceutycznego.

Artykuł oryginalny

Działanie profilaktyczne litu w chorobie afektywnej dwubiegunowej a polimorfizmy genów receptorów dopaminergicznych typu 2

Aleksandra Suwalska, Janusz Rybakowski, Monika Dmitrzak-Węglarz, Piotr Czerski, Maria Skibińska, Anna Leszczyńska-Rodziewicz, Agnieszka Permoda-Osip, Joanna Hauser
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 79–85

Cel pracy: praca ma na celu badanie ewentualnych asocjacji pomiędzy polimorfizmami genów receptorów dopaminergicznych typu 2 (DRD2, DRD3 i DRD4) a skutecznością profilaktyczną węglanu litu u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową.
Materiał i metody: badaniami objęto 92 osoby (38 mężczyzn i 54 kobiety, średni wiek 54,2±11,8 lat) z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej. Średnia długość leczenia litem wynosiła 14,6±7,5 lat (zakres 5-32 lata). Lit stosowano w dawkach zapewniających stężenie w surowicy 0,5-0,8 mmol/l. Pacjentów podzielono na 3 grupy, w zależności od skuteczności profilaktycznego działania węglanu litu: chorzy z bardzo dobrym wynikiem leczenia litem (excellent lithium responders, n=23), z częściową poprawą w trakcie terapii litem (partial lithium responders, n=47) oraz pacjentów nie wykazujących korzystnego efektu litu (lithium non-responders, n=22).
Wyniki: nie stwierdzono zależności pomiędzy badanymi polimorfizmami genów receptorów dopaminergicznych DRD2, DRD3 i DRD4, a jakością profilaktycznego działania węglanu litu u pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową.

Artykuł kazuistyczny

Przewlekłe zaburzenia psychotyczne i otępienie u chorego z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C w następstwie leczenia pegylowanym interferonem-α i rybawiryną. Opis przypadku

Wiktor Dróżdż, Alina Borkowska, Monika Wiłkość, Marta Tomaszewska, Waldemar Halota, Małgorzata Pawłowska, Dorota Dybowska, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 87–92

Przedstawiono przypadek 46-letniego chorego z wirusowym zapaleniem wątroby typu C, leczonego pegylowanym interferonem-α i rybawiryną, u którego po 7 miesiącach terapii wystąpiły uporczywe zaburzenia psychotyczne i zaburzenia funkcji poznawczych, a w ślad za tym znaczne pogorszenie funkcjonowania psychospołecznego. Zaburzenia te okazały się oporne na leczenie neuroleptykami klasycznymi oraz częściowo oporne na skojarzone leczenie klozapiną i kwetiapiną. W wyniku takiego leczenia uzyskano znamienną redukcję napięcia psychicznego, nasilenia omamów słuchowych i ustąpienie myśli samobójczych, a także poprawę jakości snu. Natomiast poważne zaburzenia funkcji poznawczych na poziomie lekkiego otępienia i spowolnienie psychomotoryczne utrzymują się przez wiele miesięcy. Dobre funkcjonowanie psychospołeczne pacjenta przed wystąpieniem choroby psychicznej, brak uzależnień w wywiadzie oraz nieobciążony wywiad rodzinny w kierunku zaburzeń psychicznych przemawiają za istnieniem związku między leczeniem interferonem-α i rybawiryną a wystąpieniem zaburzeń psychotycznych i otępiennych. Wskazuje to na możliwość nieodwracalnego uszkodzenia mózgu wskutek terapii interferonem-α i rybawiryną u osób predysponowanych.

Artykuł poglądowy

Rola receptorów metabotropowych dla kwasu glutaminowego w epileptogenezie

Janusz Szyndler, Piotr Maciejak, Adam Płaźnik
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 93–101

Padaczka jest częstym schorzeniem neurologicznym, występującym u około 1,5 % światowej populacji, charakteryzującym się występowaniem spontanicznych, nieprzewidywalnych, nawracających napadów. U wielu pacjentów aktualnie dostępne leki przeciwpadaczkowe nie zapewniają ich właściwej kontroli. Receptory metabotropowe dla glutaminianu modulują pobudliwość neuronalną. Działanie modulujące jest związane z wpływem na przekaźnictwo glutaminergiczne oraz GABA-ergiczne. Biorąc pod uwagę fakt, że receptory mGluR związane są z regulacją aktywności układów pobudzających i hamujących receptory te mogą stanowić nowy punkt uchwytu dla nowych substancji o działaniu przeciwpadaczkowym. W poniższym opracowaniu przedstawiono wpływ receptorów metabotropowych dla kwasu glutaminowego, czynników troficznych (BDNF) oraz procesów neurogenezy na indukcję i ekspresję drgawek jak również na procesy epileptogenezy.

Artykuł poglądowy

Rola koagonistów receptora NMDA i transporterów glicyny w normalizacji funkcji układu glutaminergicznego w schizofrenii

Jolanta Rabe-Jabłońska, Dominik Strzelecki
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 103–110

Układ glutaminergiczny jest głównym pobudzającym układem neurotransmisyjnym mózgu. Receptory tego układu dzieli się na jonotropowe (receptor NMDA, AMPA i kaininaowe ) i metabotropowe. Wśród nich receptor NMDA ogrywa najważniejszą rolę: bierze udział w procesie neurotransmisji i rozwoju synapsy. Nadmierna jego aktywność uaktywnia kaskadę procesów komórkowych prowadzących do apoptozy. Wyniki wielu ostatnich badań potwierdzają rolę zaburzeń w zakresie układu glutaminergicznego w schizofrenii. Wiele genów, np. G72, DAAO, dysbindyny, neuroreguliny, RGS4 czy GRIN1, GRM3 ma bezpośredni związek z układem glutaminergicznym. Do spowodowania pobudzenia przez receptor NMDA, oprócz kwasu glutaminowego i zmiany napięcia błonowego, niezbędna jest glicyna – koagonista receptora NMDA. Za utrzymywanie stabilnego stężenia glicyny w połączeniach neuronalnych odpowiadają komórki gleju, na których znajduje się glicynowy system transporterowy. Modulacja funkcji układu glutaminergicznego poprzez dołączenie agonistów miejsca glicynowego (glicyny, D- cykloseryny, sarkozyny) lub transporterów glicynowych do leków przeciwpsychotycznych może przynieść kliniczną poprawę, głównie w zakresie objawów negatywnych i poznawczych.

Artykuł poglądowy

„Zespół Serotoninowy”

Jan Jaracz, Karolina Gattner
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 2, 111–117

Zespół serotoninowy uważany jest za potencjalnie ciężkie powikłanie terapii lekami o działaniu serotoninergicznym. Wystąpić może jako działanie niepożądane podczas stosowania terapeutycznych dawek leków, znacznie częściej jednak jest spowodowany albo celowym przedawkowaniem leków, albo na skutek nieprzewidzianych interakcji między nimi. Objawy zespołu obejmują zaburzenia stanu psychicznego, odchylenia neurologiczne oraz zaburzenia ze strony układu autonomicznego. Nasilenie objawów bywa bardzo różne, od postaci łagodnych, do ciężkich, ze skutkiem śmiertelnym włącznie. Zwykle jednak objawy zespołu serotoninowego ustępują po przerwaniu dotychczasowej terapii.
W pracy dokonano także przeglądu opisów przypadków zespołu serotoninowego opublikowanych w ostatnich 10 lat i omówiono potencjalne mechanizmy patogenetyczne.