2005, tom 21, zeszyt 3
Artykuł
Andrzej Friedman, Monika Nojszewska
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 195-207
Rasagilina jest nowym lekiem należącym do drugiej generacji nieodwracalnych, selektywnych inhibitorów monoaminooksydazy typu B (MAO-B). Przeprowadzone dotychczas badania kliniczne wykazały, że może ona być skutecznym lekiem w chorobie Parkinsona. Stosowana w monoterapii poprawia sprawność ruchową chorych, zaś włączenie jej u chorych z nasilonymi zależnymi od lewodopy fluktuacjami ruchowymi dodatkowo skraca czas trwania okresów off. Rasagilina może być stosowana zarówno we wczesnym okresie leczenia idiopatycznej choroby Parkinsona (w monoterapiii), jak również w bardziej zaawansowanych stadiach choroby (wówczas jako terapia dodana do lewodopy).
Artykuł
Zdzisław Maciejek
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 209-217
Stwardnienie rozsiane jest chorobą przewlekłą o podłożu immunologicznym, w powstawaniu której biorą udział czynniki egzogenne, środowiskowe oraz predyspozycja genetyczna.
Stwardnienie rozsiane cechuje wieloogniskowy przebieg choroby. Objawy czuciowe występują najczęściej i prawie u wszystkich chorych (niedoczulica, parestezje, przeczulica, zespół niesprawnej ręki). Objawy piramidowe manifestują się głównie niedowładami kończyn, wzmożonym napięciem mięśniowym, spadkiem sprawności ruchowej oraz wygórowaniem odruchów głębokich, objawem Babińskiego. Wysiłek fizyczny oraz wzrost temperatury nasilają objawy choroby. Zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego jako wstępny objaw choroby występuje w 14-23% przypadków a zespół móżdżkowy często obecny w przebiegu stwardnienia rozsianego jest rzadki jako początkowy objaw choroby.
Niezależnie od wydolności ruchowej i depresji bardzo częstym objawem w przebiegu choroby jest uczucie zmęczenia. Podobnie dotyczy to zaburzeń funkcji poznawczych z wyjątkiem afazji, apraksji i agnozji.
Wśród postaci klinicznych stwardnienia rozsianego wyróżnia się: rzutowo-remitującą (RR), wtórnie postępującą (SP), pierwotnie postępującą (PP), łagodną (BN). Na szczególną uwagę zasługuje: pierwotny izolowany zespół objawów (PIZO), charakteryzujący się obecnością pojedynczych ognisk demielinizacji w istocie białej mózgu w obrazie MRI. Ryzyko rozwoju klinicznie pewnego stwardnienia rozsianego wynosi 70% w ciągu następujących 5-10 lat obserwacji.
Stwardnienie rozsiane pozostaje zasadniczo rozpoznaniem klinicznym wymagającym potwierdzenia rozprzestrzenienia zmian w czasie i przestrzeni z pomocą obrazowania rezonansem magnetycznym (MRI). Kryteria diagnostyczne stwardnienia rozsianego obejmują połączenia zarówno badania klinicznego jak i testów pozaklinicznych (MRI mózgu, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, wzrokowe potencjały wywołane). Aktualnie obowiązują kryteria Mc Donalda i wsp. (2000) uwzględniające kryteria Barkhofa i wsp. oraz Tintore i wsp. - dostarczające dowodów rozproszenia uszkodzeń w istocie białej zarówno w czasie jak i przestrzeni (powtórne badanie MRI mózgu z podaniem gadolinum po minimum 3 miesiącach od pierwszych objawów).
Prace dotyczące stwardnienia rozsianego zostały wygłoszone na Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej, które odbyło się w dniach 18-20 marca 2005 roku w Zakopanem
Artykuł
Józef Opara
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 219-226
Cel. Przedstawiono najczęściej stosowane sposoby klinimetrycznej oceny chorych ze stwardnieniem rozsianym.
Poglądy. Cechą charakterystyczną stwardnienia rozsianego jest różnorodność i zmienność objawów. Skutkiem choroby jest niepełnosprawność i obniżenie jakości życia. Klinimetria zapewnia punktową ocenę przebiegu choroby i wyników leczenia. W artykule przedstawiono najczęściej stosowane skale Kurtzkego - Neurologic Impairment in MS i Rozszerzoną Skalę Niewydolności Ruchowej (Extended Disability Status Scale), zaprezentowano najczęściej stosowane kwestionariusze oceny jakości życia, wspomniano także o zjawisku zmęczenia (fatigue).
Artykuł
Karl A. Baum
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 227-234
Wczesna interwencja - związki modyfikujące przebieg choroby w postaci stwardnienia rozsianego przebiegającej z rzutami jest obecnie zalecana, aby zminimalizować uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego oraz poprawić rokowanie. Interferony beta są z sukcesem podawane od ponad 12 lat w postaci stwardnienia rozsianego z rzutami i remisjami. Nareszcie dowiedziono także skuteczności interferonu beta (IFNβ-1b) we wtórnie postępującej postaci stwardnienia rozsianego.
Dwa badania porównawcze potwierdziły przypuszczenie, że wysokie dawki często podawanych beta interferonów są bardziej skuteczne (INCOMIN, EVIDENCE).
Opracowano skuteczne metody zapobiegania działaniom niepożądanym u większości pacjentów. Interferony beta są lekami pierwszego rzutu w leczeniu stwardnienia rozsianego. W celu zwiększenia liczby pacjentów skutecznie leczonych interferonami beta w chwili obecnej toczy się III faza badania BEYOND badającego skuteczność dawki 500 µg IFNβ-1b.
Artykuł
Anna Członkowska, Dagmara Mirowska-Guzel
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 235-240
Stwardnienie rozsiane (sr) jest przewlekłą chorobą demielinizacyjną, która zwykle dotyczy młodych dorosłych, prowadząc do ich stopniowej inwalidyzacji. Choroba ogranicza w istotny sposób zdolność chorego do pracy oraz jego produktywność. Celem pracy jest przedstawienie najistotniejszych badań oceniających koszty sr w różnych krajach oraz ich porównanie z wynikami badania przeprowadzonego w trzech ośrodkach w Polsce. Dodatkowo przedstawiamy w artykule problem stosowania przez chorych ze sr metod alternatywnych, oceniając że skala tego zjawiska może w istotny sposób wpływać na koszty choroby.
Artykuł
Michael P. Barnes
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 241-248
Bez wątpienia spastyczność jest powodem znacznej niesprawności. Niestety jest często le leczona i prowadzi do wielu powikłań, które powodują dalsze problemy u niesprawnej osoby, a także u jej rodziny. Obecnie znanych jest wiele skutecznych rodzajów leczenia. Niemniej nim wybierze się odpowiedni rodzaj leczenia, powinno się określić cele rehabilitacji oraz metody oceny pacjenta, aby stwierdzić czy zamierzone cele rehabilitacji zostały osiągnięte. Leczenie powinno być prowadzone przez wielospecjalistyczny zespół, w skład, którego wchodzą: rehabilitant, neurolog i fizjoterapeuta. Również osoba ze spastycznością, a często także jej rodzina powinna być zaangażowana w proces edukacji. Stosunkowo proste zabiegi fizjoterapeutyczne mogą być niezwykle pomocne, np. zwrócenie uwagi na pozycję. Rola lekarza początkowo skupiona jest na doustnym leczeniu. Mimo, że cały czas dysponujemy starszymi lekami takimi jak: diazepam, baklofen, czy dantrolen, pojawiły się nowe leki takie jak: tizanidina, czy gabapentyna. Niemniej najczęściej mamy do czynienia ze spastycznością miejscową, która wymaga miejscowego leczenia. Mimo że blokady nerwów wykonywane z fenolu są niekiedy pomocne, obecnie rekomendowane jest użycie toksyny botulinowej. Obecnie dysponujemy niezbitymi dowodami na skuteczność toksyny botulinowej, która jest znaczącym osiągnięciem w leczeniu spastyczności. Bardziej złożone problemy mogą być rozwiązane przez podanie baklofenu, a niekiedy fenolu dokanałowo, a w ostateczności przez zabieg chirurgiczny. Zastosowanie odzieży z laikry do leczenia bardziej rozsianych postaci spastyczności stało się obecnie modne i skuteczne. Podsumowując, leczenie spastyczności jest znacznym wyzwaniem dla zespołu rehabilitacyjnego, a złożone podejście może skutkować znaczną korzyścią dla niesprawnej osoby.
Artykuł
Karl Hainz Mauritz
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 249-251
Niewiele badań naukowych koncentrowało się do niedawna na problemie efektywności i doboru metod rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane. Wykazano, że kompleksowa rehabilitacja w SM skutecznie zmniejsza skutki choroby. Wbrew dotychczasowym obawom wysiłek fizyczny o charakterze tlenowym nie tylko nie wpływa negatywnie na organizm chorego, ale powoduje poprawę wielu parametrów.
Artykuł
Maciej Krawczyk, Iwona Plażuk
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 253-257
Fizjoterapia w stwardnieniu rozsianym (SM) jest leczeniem objawowym i zajmuje się wszystkimi zaburzeniami motorycznymi dotyczącymi tej jednostki chorobowej od problemów wegetatywnych do subtelnych deficytów w koordynacji ruchu. Mechanizm oddziaływania fizjoterapii na chorego polega z jednej strony na intensywnym wyzwalaniu rezerw efektorów i kompensacji zachowania a z drugiej strony na ukierunkowanym wyzwalaniu zjawisk kompensacji w obrębie układu nerwowego. Celem fizjoterapii określonym przez chorego powinna być funkcja a nie ruch. Metodyka zabiegów musi być skonstruowana tak, żeby oddziaływać jednocześnie na możliwie największą liczbę rodzajów deficytów chorobowych. Niezbędne pozostaje działanie fizjoterapii w ramach zespołu rehabilitacyjnego.
Artykuł
Lidia Darda-Ledzion, Jacek Zaborski, Anna Członkowska
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 259-266
Objawy zaburzeń czynności dolnych dróg moczowych występują często u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym (S.R.) i mogą być główną przyczyną niepełnosprawności socjalnej.
Celem pracy jest zwrócenie szczególnej uwagi na sposób prowadzenia właściwej oceny objawów pęcherzowych oraz na wpływ, jaki wywierają na jakość życia chorych. Do oceny objawów neurogennej dysfunkcji pęcherza moczowego zastosowano wieloprofilowy kwestionariusz uwzględniający m.in. objawy podrażnieniowe i przeszkodowe oraz uznane skale urologiczne (I-PSS, Madsen, Boyarsky'ego). Niezbędnym elementem badania było dokonanie ultrasonograficznej oceny pojemności czynnościowej pęcherza oraz objętości moczu zalegającego po mikcji (post void residual-PVR).
Zaburzenia z dolnych dróg moczowych mogą być pierwszymi i izolowanymi objawami S.R. lub pojawiać się w różnych momentach choroby niezależnie od stopnia niesprawności. Dlatego odpowiednie procedury diagnostyczne powinny być przeprowadzone u każdego chorego z S.R. Stwierdzenie dysfunkcji powinno prowadzić do włączenia właściwego leczenia w celu poprawy funkcjonowania chorych, ich jakości życia oraz zapobiegania groźnym dla życia powikłaniom.
Artykuł
Waldemar Fryze
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 267-272
Zespoły bólowe są częstym zjawiskiem u chorych ze stwardnieniem rozsianym. Ich wpływ na jakość życia, jak i rehabilitację jest znaczny. Zespoły bólowe występują, u co najmniej połowy chorych, wg części autorów nawet do 83% pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Występowanie zespołów bólowych wiąże się w literaturze najczęściej z uszkodzeniem układu nerwowego przez proces chorobowy i ma charakter bólu neuropatycznego. Wg podziału WHO dolegliwości bólowe występujące u chorych ze stwardnieniem rozsianym można podzielić na bóle neuropatyczne, somatyczne i psychogenne. Częściej spotykanym podziałem jest jednak podział na zespoły ostre i przewlekłe. Dokonano przeglądu literatury oraz przedstawiono występowanie poszczególnych zespołów bólowych oraz metody ich współczesnego leczenia. Podkreślono, że wybór odpowiedniego leczenia może mieć wpływ na stopień sprawności ruchowej, jak i ściśle związaną z tym rehabilitacje.
Artykuł
Jacek Zaborski, Lidia Darda-Ledzion
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 273-278
Zaburzenia seksualne są istotnym, jednakże dość często pomijanym problemem u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym (s.r.). Mogą one być istotną przyczyną spadku jakości życia i powodować „inwalidztwo społeczne”.
Zaburzenia seksualne mogą być spowodowane przyczynami pierwotnymi (bezpośrednie uszkodzenie układu nerwowego), wtórnymi (spowodowanymi pośrednio uszkodzeniem układu nerwowego: spastyczność, ból, zaburzenia zwieraczy, pęcherza moczowego i odbytu, zespołem zmęczenia) lub trzeciorzędnymi (uwarunkowania psychospołeczne: depresja, zaburzenia poznawcze, zaburzenia nastroju). Częstość występowania zaburzeń wynosi od 70 do 91%. Nie stwierdzono związku między częstością i nasileniem dysfunkcji płciowych, a wiekiem zachorowania i postacią choroby, długością jej trwania.
Pierwszym etapem właściwego postępowania jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki i wykluczenie lub ograniczenie wpływu przyczyn wtórnych i trzeciorzędnych, a dopiero następnie próby leczenia z zastosowaniem inhibitorów PDE-5.
Artykuł
Jacek Losy
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 279-282
Zmęczenie można zdefiniować jako subiektywnie odczuwany brak energii względnie uczucie wyczerpania. U około 70% chorych zmęczenie podawane jest jako jeden z trzech dominujących objawów chorobowych, a u części chorych jako główny objaw. Zmęczenie może być uogólnione względnie lokalne (ograniczone). Ulega nasileniu pod wpływem stresu, depresji, przedłużonej aktywności ruchowej, a także ciepła, poważnie wpływając na codzienną aktywność chorych, ich życie rodzinne i społeczne. Poprawa następuje po odpoczynku i śnie. Istnieje związek między zmęczeniem chorych na SM a dysfunkcją kory czołowej i jąder podstawy. W patogenezie odgrywają też rolę czynniki immunologiczne oraz zaburzenia neurotransmisji. W terapii farmakologicznej korzystny efekt uzyskano przy pomocy amantadyny, modafinilu, leków przeciwdepresyjnych. Poprawę przynosi rehabilitacja, psychoterapia i wsparcie emocjonalne.
Artykuł
Joanna Seniów
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 283-287
Wielu chorych ze stwardnieniem rozsianym (SM) ma, bądź rozwiną w miarę trwania choroby, różne dysfunkcje poznawcze. Pogłębiają one współwystępując z zaburzeniami motorycznymi inwalidztwo w codziennych sytuacjach społecznych i ograniczają niezależność. Ta część obrazu klinicznego SM jest coraz lepiej poznawana, m.in. dzięki badaniom neuropsychologicznym oraz neuroobrazującym. Pewną pomocą w łagodzeniu deficytów poznawczych może być terapia neuropsychologiczna oraz farmakoterapia.
Artykuł
Andrzej Kwolek, Elżbieta Wieliczko
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2005, 3, 289-292
Wstęp. Stwardnienie rozsiane dotyczy przeważnie osób młodych. Bez względu na postać skutkuje narastaniem niepełnosprawności. Celem postępowania leczniczego jest zwolnienie przebiegu choroby, przywracanie utraconej sprawności i poprawa jakości życia.
Materiał i metody. Obserwacji i analizie poddano 458 pacjentów rehabilitowanych w oddziale w latach 1990-2004. Czas rehabilitacji w oddziale wynosił od 3 do 6 tygodni. Przy przyjęciu i przy wypisie każdy pacjent poddawany był badaniu lekarskiemu ogólnemu i neurologicznemu oraz oceniany w skali funkcjonalnej Kurtzkego (EDSS), skali numerycznej Cendrowskiego, skali spastyczności Ashwortha, logarytmicznej skali bólu, skali Rankina i przy pomocy wskaźnika Barthel. Program rehabilitacji ustalano zespołowo, indywidualnie dla każdego pacjenta mając, na uwadze stan kliniczny, okres choroby, powikłania.
Wyniki. U prawie wszystkich pacjentów niezależnie od płci, wieku, okresu choroby, istniejących powikłań uzyskano poprawę stanu funkcjonalnego. Powikłania procesu rehabilitacji w postaci zaostrzenia objawów choroby i pogorszenia stanu neurologicznego dotyczyły kilku chorych.
Wnioski. Kompleksowy model rehabilitacji pacjentów ze stwardnieniem rozsianym musi charakteryzować się interdyscyplinarnym podejściem do każdego pacjenta. U większości osób badanych (99%) uzyskano poprawę ogólnej sprawności i w konsekwencji jakości życia.