Archiwum

2016, tom 32, zeszyt 4

Artykuł poglądowy

Leczenie objawów negatywnych schizofrenii

Paweł Wójciak, Klaudia Domowicz, Janusz Rybakowski
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2016, 32 (4), 209–220

Objawy negatywne (deficytowe) schizofrenii stanowią istotną przyczynę zaburzającą sprawność, funkcjonowanie społeczne i jakość życia pacjentów, a ich leczenie jest bardzo trudne. Celem artykułu jest przegląd przeglądpiśmiennictwa ostatnich dwóch dekad w zakresie leczenia objawów negatywnych oraz związanych z tym aktualnych rekomendacji. Wprowadzenie od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku leków przeciwpsychotycznych drugiej generacji (LPPIIG) niosło nadzieję większej ich skuteczności od neuroleptyków klasycznych w leczeniu objawów negatywnych oraz poprawy dysfunkcji poznawczych w schizofrenii. Dwudziestoletnie doświadczenia wykazały, że wszystkie LPPIIG są bardziej skuteczne niż neuroleptyki klasyczne w redukowaniu nasilenia objawów negatywnych, choć różnica ta jest umiarkowana. Dużą efektywność w tym zakresie wykazują amisulpryd i ziprasidon. W leczeniu objawów negatywnych schizofrenii najczęstsze jest podejście polegające na dodaniu innych środków do leków przeciwpsychotycznych (tzw. strategia add-on). Najczęściej dodawanesą leki przeciwdepresyjne. Wykazano redukcję objawów negatywnych po lekach przeciwdepresyjnych, przy czym najbardziej zachęcające rezultaty uzyskano w odniesieniu do mianseryny i mirtazapiny. Stwierdzono pewną skuteczność środków działających agonistycznie w stosunku do tak zwanego miejsca glicynowego receptora NMDA (glicyna, D-seryna, D-cykloseryna) oraz inhibitorów transportera glicyny (sarkozyna) stosowanych w związku z postulowaną dysfunkcją receptora glutaminianergicznego NMDA w schizofrenii. Wśród innych metod farmakologicznych redukcję objawów negatywnych obserwowano podczas stosowania z lekami przeciwpsychotycznymi środków działających na układ cholinergiczny, odpornościowy, procesy zapalne oraz substancji hormonalnych. Wśród metod niefarmakologicznych zachęcające rezultaty opisano przy stosowaniu wysiłku fizycznego oraz metod stymulacji mózgu. Należy jednak stwierdzić, że obecnie dostępne metody terapeutyczne nie zapewniają satysfakcjonujących rezultatów w leczeniu objawów negatywnych schizofrenii. Dalsze badania w tym obszarze stanowią jedno z najważniejszych wyzwań współczesnej psychiatrii.

Artykuł oryginalny

Wpływ substancji modulujących funkcję układu glutaminianergicznego na symptomatologię schizofrenii – wyniki dwóch badań własnych

Dominik Strzelecki
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2016, 32 (4), 221–229

Cel pracy. W artykule przedstawiono wyniki dwóch prospektywnych badań klinicznych z użyciem substancji wpływających na funkcje układu kwasu glutaminowego, które przeprowadzono w Klinice Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. 

Materiał i metody. Oba badania objęły pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii z dominującymi objawami negatywnymi w stabilnym stanie psychicznym, leczonych stabilnymi dawkami leków przeciwpsychotycznych. W obu projektach monitorowano wpływ substancji na symptomatologię schizofrenii. Podstawowym narzędziem oceny zmian klinicznych była skala PANSS (Positive
and Negative Syndrome Scale for Schizophrenia).

Wyniki. Pierwsze badanie – zaprojektowane jako badanie otwarte – polegało na monitorowaniu wpływu glicyny (0,8 g/kg masy ciała, max. 60 g dziennie), koagonisty receptora NMDA, w czasie 6-tygodniowego podawania tego aminokwasu. Odnotowano istotne zmniejszenie nasilenia objawów w podskalach objawów negatywnych i ogólnej psychopatologii oraz w całkowitej punktacji PANSS. Drugie badanie – randomizowane, zaślepione i kontrolowane placebo – trwało 6 miesięcy, oceniano działanie sarkozyny (2 g dziennie), inhibitora transportera glicynowego typu 1. W tym projekcie w grupie sarkozyny wykazano istotną poprawę w zakresie objawów negatywnych i ogólnej psychopatologii oraz w całkowitej punktacji PANSS. W grupie placebo zmiany nie były istotne w żadnej z podskal PANSS, również w całkowitej punktacji tej skali nie odnotowano różnic w porównaniu z punktacją wyjściową.

Wnioski. Glicyna i sarkozyna były skuteczne i dobrze tolerowane przez pacjentów.

Artykuł poglądowy

Objawy bólowe depresji, czy wszystkie leki przeciwdepresyjne są skuteczne?

Jan Jaracz, Krystyna Jaracz
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2016, 32 (4), 231–238

Współwystępowanie depresji oraz bólu jest zjawiskiem często obserwowanym w praktyce klinicznej. Ocenia się, że ponad 50% chorych w czasie epizodu depresji zgłasza dolegliwości bólowe, których przyczyny w większości nie znajdują wyjaśnienia w badaniu przedmiotowym i badaniach dodatkowych. Z tego powodu określa się je jako objawy bólowe o niewyjaśnionej etiologii (Unexplained Painful Physical Symptoms, UPPS) Przetwarzanie bodźców bólowych związane jest z udziałem licznych struktur mózgu włączonych także w regulacje procesów emocjonalnych. Ważna rola w regulacji bodźców nocyceptywnych przypada zstępującym neuronom serotoninergicznym oraz noradrenergicznym. Udział tych neuroprzekaźników jest podstawą monoaminowej hipotezy patogenezy depresji. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz leki hamujące wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny (SNRI), poza udowodnioną skutecznością przeciwdepresyjną, wykazują także korzystny wpływ na przewlekły ból o różnej etiologii. Badania leków przeciwdepresyjnych o różnym mechanizmie działania wykazały lepszy wpływ na UPPS leków z grupy SNRI w porównaniu z placebo (duloksetyna). Bezpośrednie porównanie duloksetyny i paroksetyny oraz escitalopramu i nortryptyliny wskazuje natomiast na podobny wpływ leków przeciwdepresyjnych o różnym mechanizmie działania na objawy bólowe. Problem ten wymaga jednak dalszych badań klinicznych.

Artykuł poglądowy

Czy klozapina jest lekiem bezpiecznym? Przegląd literatury poświęconej powikłaniom oraz działaniom niepożądanym podczas leczenia klozapiną

Magdalena Frankowska, Marta Włodarczyk, Jan Jaracz
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2016, 32 (4), 239–254

Klozapina jest prekursorem leków przeciwpsychotycznych drugiej generacji. Została wprowadzona do lecznictwa w latach siedemdziesiątych XX wieku. Niedługo potem, kiedy opisano przypadki chorych leczonych klozapiną, u których stwierdzono agranulocytozę, lek wycofano z rynku. Jednak dowody większej skuteczności leku w porównaniu z innymi lekami przeciwpsychotycznymi u chorych na schizofrenię doprowadziły do jej ponownego wprowadzenia do lecznictwa. Obowiązkowe monitorowanie liczby leukocytów i neutrofili istotnie zmniejszyło ryzyko agranulocytozy. Obecnie klozapina jest często stosowana i skuteczna, szczególnie, kiedy w leczeniu schizofrenii zawodzą inne leki przeciwpsychotyczne. Korzyści wynikające z jej zastosowania mogą jednak być zakłócone w związku z licznymi działaniami ubocznymi, a także zagrażającymi życiu powikłaniami. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie najnowszych danych na temat rozpowszechnienia oraz zasad bezpiecznego postępowania w przypadku wystąpienia takich sytuacji klinicznych. Szczegółowo omówiono takie objawy zagrażające życiu jak agranulocytoza, zapalenie mięśnia sercowego oraz zatorowość płucna, a także zaburzenia metaboliczne i inne, często towarzyszące leczeniu klozapiną, uciążliwe dla chorego dolegliwości. Przedstawiono także listę bardzo rzadkich objawów opisywanych u chorych leczonych tym lekiem.

Artykuł kazuistyczny

Wpływ terapii litem na występowanie zmian opryszczkowych – opis przypadku

Agata Świerkosz, Marcin Siwek, Dominika Dudek
Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2016, 32 (4), 255–261

Wirusy opryszczki zwykłej (Herpes simplex viruses) to jedne z najbardziej rozpowszechnionych ludzkich patogenów. Szacuje się, że ponad 1/3 populacji światowej jest zakażona HSV. W Polsce przeciwciała swoiste dla HSV-1 ma ponad 89,9% populacji, częściej narażone są na niego kobiety. Przedstawiono opis przypadku pacjentki z rozpoznaną chorobą afektywną dwubiegunową, u której w trakcie terapii litem nastąpiła remisja zmian opryszczkowych, a po jego po odstawieniu doszło do kilku nawrotów opryszczki wargowej.