Archiwum

Artykuł prezentuje Zalecenia Sekcji Farmakoterapii Polskiego Towarzystwa Badań nad Uzależnieniami (PTBU) i Sekcji Psychofarmakologii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP) w odniesieniu do długoterminowej farmakoterapii wspierającej utrzymywanie abstynencji lub zmniejszającej spożycie alkoholu u dorosłych pacjentów uzależnionych od alkoholu. Poza praktycznymi wskazówkami dotyczącymi długoterminowej farmakoterapii uzależnienia od alkoholu przedstawiono podstawowe obszary niepewności, tj. zagadnienia wymagające dalszych badań i naukowej dyskusji.

Praca zawiera przegląd aktualnie stosowanych leków w terapii farmakologicznej choroby Alzheimera oraz przedstawia główne kierunki przyszłych badań w tym zakresie. Podkreśla znaczenie terapii skojarzonej, ukierunkowanej na róż- ne mechanizmy patogenetyczne choroby Alzheimera. Dyskutuje wyniki badań nad łącznym zastosowaniem inhibitorów esterazy acetylocholinowej (np. donepezilu) i memantyny, podkreśla niewątpliwe korzyści takiego połączenia. Odnosi się również do znaczenia farmakogenetyki w zindywidualizowanym doborze leków antydementywnych z uwzględnieniem ich bezpieczeństwa i efektywności klinicznej

Przyczyny neurodegeneracji w chorobie Parkinsona nadal nie są w pełni poznane. Od wielu lat wiadomo, że α-synukleina (ASN) jest białkiem, które łącznie z innymi białkami tworzy nieprawidłowe agregaty w postaci cytoplazmatycznych wtrętów tzw. ciał Lewy’ego – patologicznych tworów występujących w chorobie Parkinsona (ChP). Ostatnie doniesienia dotyczące α-synukleiny rzuciły nowe światło na rolę tego białka w patogenezie ChP. Zweryfi kowano pogląd dotyczący fi zjologicznej postaci ASN, pojawiły się również doniesienia sugerujące prionowe właściwości ASN. Ukazały się prace dotyczące zastosowania oznaczeń stężenia ufosforylowanej i nieufosforylowanej frakcji ASN jako markera ChP. Prowadzone są również badania nad szczepionką przeciwko α- i β-synukleinie w ChP. Owe badania i odkrycia stwarzają nowe perspektywy zarówno dla diagnostyki, jak i terapii ChP.

Stres oksydacyjny odgrywa istotną rolę w patomechanizmie udaru mózgu. Od wielu lat prowadzone są badania eksperymentalne i kliniczne nad zastosowaniem związków o działaniu antyoksydacyjnym w leczeniu ostrej fazy udaru niedokrwiennego. Mimo wielu pozytywnych wyników badań doświadczalnych na zwierzętach, przeprowadzone do tej pory badania kliniczne nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Większość z nich nadal jest w fazie badań eksperymentalnych. Głównym celem terapii antyoksydacyjnej powinno być zmniejszenie stresu oksydacyjnego, poprzez hamowanie powstawania wolnych rodników tlenowych (reactive oxygen species – ROS) i/lub niszczenie już powstałych. Do związków, których mechanizm działania związany jest z hamowaniem powstawania ROS, zaliczyć możemy kwas moczowy, allopurinol, oksypurinol, nimesulid, NS-398, edarawon. Glutation, kwas liponowy, N-acetylocysteina, melatonina, tirilazad, NXY-059 i STAZN należą do związków zdolnych do usuwania powstałych w nadmiarze ROS. Antyoksydantami suplementowanymi w diecie są kwas L-askorbinowy i α-tokoferol. Badane są również związki wykazujące aktywność podobną do enzymów antyoksydacyjnych, takie jak ebselen, SOD:Tet451, PEG-SOD 1, PEG-CAT, EUK-8 i EUK-134. Atrakcyjność hipotezy leczenia antyoksydacyjnego udaru niedokrwiennego sprawia, że prowadzone są dalsze poszukiwania. Jednak aby związki o działaniu antyoksydacyjnym weszły do standardów postępowania w ostrej fazie udaru niedokrwiennego mózgu, konieczne są badania eksperymentalne i kliniczne prowadzone według współczesnych kryteriów STAIR (Stroke Therapy Academic Industry Roundtable).

U osób z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi (choroba afektywna dwubiegunowa, CHAD) częściej występują przewlekłe schorzenia somatyczne. Wyższa jest w tej populacji śmiertelność w porównaniu do osób zdrowych. U pacjentów z zaburzeniami afektywnymi o dwubiegunowym charakterze opisuje się częstsze występowanie m.in. nadciśnienia, hiperlipidemii, wirusowego zapalenia wątroby typu C, cukrzycy typu II, choroby niedokrwiennej serca. Częstsze współwystępowanie chorób somatycznych jest spowodowane szeregiem czynników zależnych od pacjenta, choroby i stosowanego leczenia. Obecność choroby somatycznej ogranicza możliwości stosowania leków przeciwdepresyjnych, normotymicznych czy przeciwpsychotycznych. W oparciu o doniesienia naukowe w pracy omówiono ograniczenia co do stosowania leków normotymicznych klasycznych i tzw. drugiej generacji oraz leków przeciwdepresyjnych w najczęstszych chorobach przewlekłych, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca i inne zaburzenia metaboliczne, niewydolność wątroby, nerek, padaczka, jaskra. Świadomość tych ograniczeń i uwzględnianie ich w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych u osób ze schorzeniami somatycznymi ustrzeże przed niepowodzeniami terapeutycznymi.

Współwystępowanie zespołu uzależnienia od alkoholu (ZUA) i choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) stanowi duże wyzwanie zarówno diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Prawidłowe postawienie podwójnej diagnozy jest w tym wypadku utrudnione ze względu na podobieństwo niektórych objawów CHAD oraz ZUA. Mylna diagnoza prowadzić może do stosowania nieprawidłowego leczenia farmakologicznego, a także pogorszenia przebiegu i rokowania w CHAD, z kolei trafne rozpoznanie obu współistniejących zaburzeń wymaga właściwego postępowania terapeutycznego. Jest ono skomplikowane nie tylko ze względu na złożoność objawów, ale też często z powodu złej współpracy z pacjentem, co może prowadzić do powikłań wynikających z interakcji zażywanych leków z alkoholem. W poniższej pracy przybliżono wyniki najważniejszych, przeprowadzonych w ciągu ostatnich kilkunastu lat badań, które miały na celu oszacowanie skuteczności poszczególnych leków w leczeniu omawianej populacji pacjentów. Lekiem o udowodnionej skuteczności, zalecanym jako terapia pierwszego rzutu jest kwas walproinowy. Część spośród omówionych leków wykazała pewną skuteczność w leczeniu objawów obu zaburzeń jedynie w badaniach otwartych (m.in. topiramat, aripiprazol), z kolei leki typowo stosowane w leczeniu objawów uzależnienia od alkoholu są zalecane w celu redukcji spożywania alkoholu przez pacjentów i tym samym zmniejszają ryzyko powikłań farmakoterapii. W ostatnim czasie rośnie także zainteresowanie baklofenem i nalmefenem, które wykazały pewną skuteczność w zmniejszaniu objawów uzależnienia, nadal jednak dane na temat korzyści z ich stosowania u pacjentów z podwójną diagnozą są bardzo skąpe.

W prezentowanej pracy na podstawie przeglądu piśmiennictwa zanalizowano problem różnicowania klinicznego oraz postępowania terapeutycznego u dzieci z rozpoznaniem ADHD oraz zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. U dzieci i młodzieży, obok występujących trudności diagnostycznych, szczególnej uwagi wymaga stosowanie farmakoterapii. Jest ono związane z jednej strony z ryzykiem nasilenia objawów deficytu uwagi i nadpobudliwości, a z drugiej – z możliwością sprowokowania fazy maniakalnej lub depresyjnej jako pierwszego epizodu CHAD. Istotne znaczenie dla dobrego efektu leczenia ma też przewidywanie i ewentualne korygowanie działań niepożądanych stosowanych leków, takich jak napady drgawkowe lub tiki. Należy też mieć na uwadze, że oba omawiane schorzenia mogą występować wspólnie lub objawy nadpobudliwości ruchowej mogą być prekursorem zaburzeń afektywnych. W związku z tym w pracy przedstawiono podstawowe standardy postępowania oparte na danych z literatury, które powinny ułatwić postawienie właściwej diagnozy i podjęcie optymalnych decyzji terapeutycznych w omawianych zaburzeniach.

Uczestniczki V Szkoły Neuropsychofarmakologii organizowanej przez ECNP w Oksfordzie w dniach 7–12 lipca 2013 roku przedstawiły podsumowanie prezentowanych w trakcie jej trwania wykładów. Przytoczono kluczowe wnioski płynące z wystąpień, powołując się również na odpowiednią literaturę. Założenia szkoły są następujące: usystematyzowanie wiedzy teoretycznej młodych klinicystów z całej Europy, uzupełnienie jej o najnowsze doniesienia naukowe oraz międzynarodowa wymiana doświadczeń. Niniejsze sprawozdanie stanowi zwięzłe podsumowanie tygodniowego szkolenia.