Streszczenie
Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych jest złożony i wciąż mało poznany. Działanie pojedynczych dawek dotyczy przede wszystkim transmisji synaptycznej, a więc funkcjonowania układów neuroprzekaźnikowych, szczególnie procesu metabolizmu i uwalniania z neuronów, wychwytu zwrotnego i działania na układy receptorowe. Ostatnio podkreśla się, że działanie leków przeciwdepresyjnych może dotyczyć również mechanizmów postsynaptycznych związanych z białkami regulacyjnymi G, kinazami białkowymi i innymi układami wtórnych przekaźników wewnątrzkomórkowych (second messengers). Ten obecnie intensywnie badany mechanizm, zdaniem wielu badaczy może stanowić pewną wspólną „końcową drogę” działania leków przeciwdepresyjnych o bardzo zróżnicowanych początkowych mechanizmach działania. Jedna cecha działania wszystkich dotychczas poznanych leków wydaje się wspólna: opóźnienie efektu klinicznego sięgające kilkunastu dni lub więcej. Jak dotąd, jest to fenomen charakterystyczny dla wszystkich poznanych leków, nie udało się uzyskać i wprowadzić do lecznictwa leków, których działanie rozpoczynałoby się szybciej. Opóźnienie działania tłumaczy się najczęściej tym, że konieczny jest pewien czas na przestrojenie neurotransmisji synaptycznej i powstanie procesów adaptacyjnych w obrębie mechanizmów neuronalnych mających znaczenie w patomechanizmie depresji. Niezbędny staje się, zatem proces złożonej neuroadaptacji prowadzący do zmian w funkcjonowaniu określonych grup neuronów i struktur mózgu. Dotychczas jednak nie wiadomo, dlaczego dla rozwoju działania jest potrzebny aż tak długi czas.
Działania leków przeciwdepresyjnych przynajmniej te poznane najlepiej, dotyczą przede wszystkim neurotransmisji synaptycznej i koncentruje się głównie na dwóch układach przekaźnikowych: układzie serotoninergicznym i noradrenergicznym. Te dwa systemy są szczególnie istotne ze względu na powszechnie przyjęte monoaminergiczne koncepcje depresji (1, 8, 10), co oczywiście nie wyklucza udziału innych układów np. dopaminergicznego, GABA-ergicznego czy aminokwasów pobudzających.
Wykład wygłoszony podczas konferencji „Miejsce nowych leków przeciwdepresyjnych w terapii depresji” w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, 15.04.1999 r.